PAŁAC BAGATELA - HISTORIA

Zespół rezydencjonalny powstał w drugiej połowie XVIII wieku jako stała siedziba właścicieli majątku Czekanów. Założycielem zespołu był Michał Biernacki herbu Poraj, który odziedziczył majątek w 1768 roku. Do 1810 roku ziemie, na którym powstał dwór „BAGATELA” znany był jako folwark Marczewskie.

Przekazy pisane odnotowują (pamiętnik Elżbiety Radziwiłłówny, siostry Ferdynanda i Karola Radziwiłłów – późniejszych właścicieli pałacu), że nazwa założenia „Bagatela” pochodzi z czasów, kiedy ojciec żony dziedzica Czekanowa Michała Biernackiego mając zamiar wybudować dwór dla córki i zięcia, stwierdził, że takie przedsięwzięcie to dla niego „bagatela”.

Pierwotna rezydencja była dworem parterowym, ze środkową częścią dwukondygnacyjną. Budynek usytuowano wykorzystując naturalne warunki leśnej polany, a park sukcesywnie komponowano poprzez nowe nasadzenia.

Ogrodowy owalny salon z widokiem na park zamknięty otaczającym go lasem, założony został na planie poprzecznej elipsy, o skromnych wnętrzach przylegających do niego gabinetów, poza gabinetem w narożu południowo- wschodnim, który założony był na planie zbliżonym do koła i wzbogacony o wycięte w murze wnęki. Boczne skrzydła były parterowe i każdy z członów nakryty był własnym dachem.

Od momentu wznoszenia dworu, rozpoczęto również prace związane z założeniem parku.

Nie znany jest pierwotny układ przestrzenny.

Zapewne dwór usytuowano wykorzystując naturalne warunki leśnej polany, a park sukcesywnie powiększono poprzez nowe nasadzenia. Do parku prowadziła wówczas jedna droga / dukt leśny/ z Czekanowa do podjazdu przed pałacem i zapewne na skrzyżowaniu tej drogi z dojazdową do budynku umieszczona była już wówczas brama wjazdowa o nieznanej obecnie formie architektonicznej.

Majątek w rękach rodziny Biernackich był do 1877 roku, przejmowany przez kolejne pokolenia.

W 1877 roku majątek nabył Ferdynand książę Radziwiłł herbu Trąby.

Zamierzał przebudować dwór na pałac myśliwski, jednak tylko zgromadził materiały, a w roku 1882 odstąpił go bratu, Karolowi. W lipcu1884 roku do Bagateli, po zakończeniu prac wprowadził się Karol Radziwiłł z synem Władysławem, a później siostra Karola – Elżbieta.

Tak pisze ona w swoim pamiętniku:

„Dom na Bagateli przeznaczony był na mieszkanie jego [Karola] i żony, nieodżałowanej śp. Reni z Lubomirskich Radziwiłłowej, która nie doczekawszy się ukończenia robót około pałacu, nigdy w nim nie mieszkała. Stary dom, zamieszkały przez rodzinę Biernackich został na nowo odbudowany. Sala ozdobiona została sztukaterią przez wrocławskiego rzeźbiarza Bessinka, nad pierwszym piętrem wznosiły się mansardowe pokoje, a przed salą urządzona została półokrągła cieplarnia z tarasą i schodami prowadzącymi do ogrodu.”

Dla księcia Ferdynanda Radziwiłła, rozpoczęto przebudowę dworu w 1879 roku, według projektu znanego poznańskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego⁷. Prawdopodobnie zamiar przebudowy objął jedynie przygotowanie projektu, być może zakupienie potrzebnych materiałów i rozpoczęcie prac, ponieważ w rękach księcia Ferdynanda Radziwiłła majątek w Bagateli był tylko do 1882 roku. Natomiast w roku 1882 odstąpił Ferdynand ks. Radziwiłł majątek w Czekanowie i Bagatelę – Karolowi Radziwiłłowi/ bratu Elżbiety Radziwiłłówny/.

W lipcu 1884 roku do Bagateli, po zakończeniu prac wprowadził się Karol z synem Władysławem „z rodziny towarzyszył mu w ten czas tylko Ks. Edmund Radziwiłł, późniejszy Benedykt, administrator parafii ostrowskiej”

Do roku 1906 właścicielem dóbr i mieszkańcem Bagateli był Karol książę Radziwiłł. Po śmierci Karola majętność przejął w 1906 roku jego syn- książę Władysław Jerzy Radziwiłł. W 1908 roku Elżbieta Radziwiłłówna przewiozła z Berlina do pałacu w Bagateli, z dawnego domu rodziców meble oraz inne elementy wyposażenia wnętrz / przedmioty rzemiosła artystycznego, obrazy i rzeżby/. Te również w obawie o kradzież czy konfiskatę, zostały powtórnie przewiezione w 1914 roku do Berlina. Władysław w 1909 roku wyposażył dodatkowo wnętrza pałacu w trofea myśliwskie, przywiezione do kraju z jego afrykańskiej wyprawy.

W czasie I Wojny Światowej „BAGATELA” służyła Władysławowi i jego rodzinie, min. Elżbiecie Radziwiłłównie za miejsce kilkudniowych pobytów, na stałe pałacu doglądał rządca Mosiński mieszkający w Czekanowie. Park i Pałac do zakończenia I Wojny Światowej pozostał w stanie nie naruszonym.

Według relacji Pani Józefy Szczepańskiej, której rodzice pracowali w pałacu, w okresie II Wojny Światowej stosunki księcia Radziwiłła z władzami okupacyjnymi były poprawne, choć znajdował się on pod obserwacją. Działania wojenne nie przyniosły uszczerbku założeniu pałacowemu. Wojska Niemieckie nie stacjonowały w budynkach majątku, jedynie po bombardowaniu miast niemieckich zakwaterowano w pałacu rodziny ewakuowane z Rzeszy. Były to głównie wielodzietne rodziny, których ojcowie byli na frontach. Ci przymusowi lokatorzy nie spowodowali żadnego uszczerbku dla Pałacu, a w pamięci świadków zapisali się pozytywnie.

W 1947 roku wybucha pożar – spalona zostaje kondygnacja mansordowego poddasza. Pożar zaczął się w pomieszczeniach zlokalizowanych w wykuszy nad głównym wejściem gdzie wówczas znajdowały się mieszkania służbowe pracowników Nadleśnictwa. W efekcie pożaru dewastacji ulega wystrój wewnętrzny pałacu w szczególności wyposażenie ruchome oraz sztukaterii, boazerie drewniane i parkiety podłóg.

Po pożarze w wyniku nieudolnej odbudowy, wprowadzono liczne zmiany wewnątrz obiektu- ściany działowe wydzielające dodatkowe pomieszczenia, zmieniając tym samym układ przestrzenny wnętrz zniszczono większość sztukaterii sal pałacu, zniekształcono salę balową oraz zniszczono jej wystrój wewnętrzny- min. stolarkę, wystrój architektoniczny w postaci płycin/ lamperia/, gzymsów okładzin. Wymieniono dach mansardowy na dwuspadowy z naczółkami, zmieniając w ten sposób bryłę obiektu. Nad ryzalitem wejściowym wzniesiono trójkątny szczyt o nieproporcjonalnych do bryły obiektu wymiarach.

Zmiany nastąpiły również w otoczeniu pałacu.

Około 1960 roku rozebrano oficynę mieszkalną dla służby dworskiej przy pałacu. W latach 70-tych przebudowano obejście gospodarcze- wzniesiono nowy dom leśnika, a na miejscu dawnych zabudowań folwarcznych pobudowano nowe budynki gospodarcze, zmieniając całkowicie układ przestrzenny zespołu gospodarczo-pałacowego, tworząc obce pierwotnej funkcji zespołu zaplecze gospodarcze leśnictwa.

W 1985 roku od lasów Państwowych pałac wraz z niewielkim obszarem parku kupili bracia Józef Władysław Gdula- którzy byli jego właścicielami do końca 1999 roku.

Na wiosnę 2000 roku nowy właściciel, Lech Dworaczyński, przystąpił do remontu kapitalnego pałacu, przywracając mu pierwotną urodę. Od 2001 roku obiekt jest wykorzystany jako miejsce organizacji wyjątkowych wydarzeń firmowych i rodzinnych.

IDEA REWALORYZACJI

Przewodnią myślą rewaloryzacji pałacu było przywrócenie jego walorów estetycznych oraz zdecydowana poprawa stanu technicznego budynku.

Ponieważ burzliwe koleje historii pozbawiły zespół pierwotnego zaplecza ekonomicznego jakim była Ordynacja Przygodzicka Dóbr Radziwiłłów, dalsze funkcjonowanie pałacu jako rezydencji rodu magnackiego nie było możliwe. Mecenat państwa, które przejęło prawny i moralny obowiązek ochrony obiektu – okazał się nieskuteczny. Ponieważ nie było możliwości lokalizacji w pałacu funkcji typu muzealnego, jak na przykład w pałacu Lipskich w Lewkowie, jedyną szansą na przeprowadzenia skutecznej rewaloryzacji zespołu, było wprowadzenie nowej funkcji użytkowej, która dałaby ekonomiczne podstawy zachowania zabytku.

Szczęśliwym trafem „BAGATELA” znalazła nowego właściciela, który znalazł nową formułę funkcjonowania pałacu jako ośrodka konferencyjnego oraz zapewnił materialne i merytoryczne podstawy do realizacji tego przedsięwzięcia.

W zakresie prac nad wystrojem zewnętrznym dokonano reintegracji stylowej wystroju elewacji w tym:

przywrócono pierwotny kształt dachu mansardowego (zmieniony po pożarze).
przez analogię do zachowanego wystroju elewacji frontowej i ogrodowej wykonano sztukaterie elewacji bocznych
w nawiązaniu do zachowanego szkicu koncepcyjnego architekta Gorgolewskiego, wykonano ganek przed wejściem głównym w formie dwukolumnowego portyku. Zastosowano porządek toskański według Jacomo Barozzi da Vignola w proporcjach nawiązujących do istniejących podziałów elewacji
odtworzono w kształcie dostosowanych do współczesnych potrzeb taras ogrodowy wraz z pomieszczeniami jadalni zlokalizowanej w piwnicy. Wystrój tarasu – tralki; poręcze; gzymsy zaprojektowano na podstawie analogii z podobnymi obiektami tego regionu, dostosowując ich gabarytu do współczesnych zasad ergonomii.

Szczególnie duże przekształcenia nastąpiły w funkcji i wystroju wewnętrznym pałacu.

Wynikało to z jednej strony z konieczności dostosowania obiektu do nowej funkcji, a z drugiej z ogromu zniszczeń i przypadkowych przekształceń dokonanych po nacjonalizacji majątku „BAGATELA”. Generalną zasadą tego etapu prac było zachowanie nielicznych zachowanych oryginalnych elementów wystroju oraz dostosowanie głównych reprezentacyjnych pomieszczeń do stylu i charakteru pałacu, tą metodę rewaloryzacji zastosowano głownie w pomieszczeniach korytarzy pierwszego piętra i poddasza.

Generalna zmiana nastąpiła w części piwnicznej obiektu w której pierwotnie znajdowały się jedynie pomieszczenia pomocnicze i gospodarcze. Zlokalizowano tu zaplecze gastronomiczne oraz pomieszczenia rekreacyjne dla gości, jak również niezbędne pomieszczenia gospodarcze i techniczne.

W części hotelowej obiektu znajdującej się na pierwszym piętrze i poddaszu, pierwotne pomieszczenia miały skromny wystrój. W tej części pałacu na skutek powojennych zmian przebudów nie zachowały się żadne wartościowe elementy wystroju wewnętrznego poza klatką schodową. Z tego powodu odtworzenie charakteru wystroju wnętrz ograniczono do pomieszczeń klatki chodowej oraz hali i korytarzy z nią powiązanych. W pokojach hotelowych z uwagi na ich funkcję zastosowano współczesne umeblowanie o wystroju stosownym do rangi pałacu.

IDEA REWALORYZACJI PARKU

Ideą rewaloryzacji parku było teoretyczne odtworzenie zasadniczych elementów pierwotnej kompozycji parku.

Projekt odnowy parku stworzono w nawiązaniu do zachowanych reliktów założenia parkowego oraz analizy analogicznych zachowanych założeń parkowych.

Istotnym było również dostosowanie założenia do nowej funkcji, zabiegi te nie zmieniły znacząco układów wynikających z tradycji, gdyż współcześni użytkownicy tak jak i dawni mieszkańcy w parku będą szukać spokoju, piękna przyrody czy też rekreacji sportowej. Na pewno nowym elementem są nieuniknione parkingi i drogi dojazdowe, ale ponieważ jest to ruch docelowy znajdujący się pod kontrolą zarządcy, nie będzie to stanowiło istotnej uciążliwości. Poważną przeszkodą dla skutecznego przeprowadzenia przedsięwzięcia rewaloryzacji całego założenia jest rozproszenie struktury własności terenu założenia przestrzennego składającego się obecnie z kilku arbitralnie wydzielonych działek nie powiązanych z własnością pałacu.

Istotne jest również, że pierwotnie park „BAGATELA” był elementem dużego zespołu leśnego i ziemskiego w rękach jednego właściciela, który świadomie kształtował kompozycję tego kompleksu przyrodniczego, zwłaszcza jako szczególnie ważnego akcentu w krajobrazie pradoliny Ołoboku.

Obecnie nie widać, żadnych możliwości tej tak cennej i docenianej w Europie roli zespołu parkowo- pałacowego „BAGATELA” w krajobrazie regionu.

Projekt rewaloryzacji Pałacu wykonali:

Architektura pałacu – architekt Przemysław Wierzbicki

Konstrukcja i technologia budowlana – inż. konstruktor Romuald Zaręba

Wystroje wnętrz pałacu – architekt Bożena Wierzbicka

Nadzór konserwatorski: Państwowa Służba Ochrony Zabytków w Poznaniu

Oddział Zamiejscowy w Kaliszu – kierownik oddziału mgr Beata Matusiak

Budową kierowali:

Antoni Malik

Piotr Komorowski

W pracach konserwatorskich rewaloryzacji Pałacu udział brali:

Konserwacja schodów, wystrój sal parteru, rzeźby – „Atelier Sztuki” artysta plastyk Mieczysław Żubrowski z Krakowa

Elementy wystroju elewacji oraz balustrady tarasu – sztukator Zdzisław Leśniewski z Krotoszyna

Ganek wejściowy – sztukator Mariusz Leszczyński z Ostrowa Wielkopolskiego

Tynki elewacji południowej i północnej – Michał Kupczyk z Tarchał Wielkich

Tynki elewacji wschodniej i zachodniej – Leszek Ciesielski z Ostrowa Wielkopolskiego

Pokrycie dachu miedzią – dekarz Marek Płócienniczak z Ostrowa Wielkopolskiego

Konstrukcja dachu – cieśla Jan Śniady z Odolanowa

Okna – Zakład Stolarski Zenona Sobańskiego z Gołuchowa

Kominki w Pałacu wykonał – Andrzej Sobczak z Ostrowa Wielkopolskiego

Kraty i inne elementy kowalskie wykonał – kowal Mariusz Śliwiński z Zalesia

Elementy konstrukcyjne schodów – stolarz Mirosław Potarzycki z Karminka

Drzwi wewnętrzne i zewnętrzne, parapety, boazeria w Sali wykładowej – stolarz Bolesław Porada z Krzemionki

Strop kasetonowy w Sali wykładowej, zabudowa kredensu i recepcji – stolarz Marek Wojtkowski z Ostrowa Wielkopolskiego

Instalacje energetyczne, telefoniczne i informatyczne – „CONTRAST s.c. – Zdzisław Stachowiak z Ostrowa Wielkopolskiego

Instalacje sanitarne – ZIS” s.c. Jan Zawidzki z Ostrowa Wielkopolskiego

Iluminacja pałacu – Vi.P – Ewa Płóciennik z Kalisza

Projekt rewaloryzacji parku wykonali:

Inżynier ogrodnik Zdzisław Walczak

Architekt Przemysław Wierzbicki

W rewaloryzacji parku uczestniczyli:

Prace ogrodnicze – „OGROBUD” – Jan Klauza z Pleszewa

Drogi i ścieżki w parku – „ZAK Bruk” – Jan Kupaj z Ostrowa Wielkopolskiego

Terenu sportowego – „Przedsiębiorstwo Budowy Dróg” Stanisław Budny z Poznania

Oświetlenie parku – „CONTRAST” s.c. – Zdzisław Stachowiak z Ostrowa Wielkopolskiego

PYTANIA?

SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI

Pałac Bagatela Książąt Radziwiłłów od 1877r.
Idealne miejsce na szkolenia, imprezy i wesela.

Pałac Bagatela
Czekanów, ul. Środkowa 95
63-410 Ostrów Wielkopolski

tel. : +48 692 628 599
e-mail: kontakt@bagatela.com.pl